Tối hôm qua 29/10, trong lúc mưa lớn và gió mạnh do ảnh hưởng của hoàn lưu bão, người dân đi dọc bãi biển Nguyễn Tất Thành (phường Liên Chiểu, TP. Đà Nẵng) bất ngờ phát hiện một xác cá voi, hay còn thường được ngư dân gọi là cá ông, dài khoảng 3 – 4 m trôi dạt vào bờ.

Lực lượng Bộ đội Biên phòng và chính quyền địa phương nhanh chóng có mặt, phong tỏa khu vực để đảm bảo an toàn và vệ sinh môi trường. Theo ghi nhận của Báo Đà Nẵng, xác cá đã chết trước đó, có dấu hiệu trôi từ xa vào và bắt đầu phân hủy nhẹ. Giữa đêm mưa gió, nhiều người dân địa phương vẫn ra biển thắp hương quanh xác cá, gọi đây là “Ông lụy bờ” – một nghi lễ quen thuộc của ngư dân miền Trung khi cá voi dạt vào bờ.

Xác cá voi hay còn được gọi là cá Ông dạt vào bờ biển Nguyễn Tất Thành – Đà Nẵng tối qua (Ảnh Moon Black)

Cá Ông “lụy bờ” – điềm thiêng hay cảnh báo thiên nhiên?

Không ít người tò mò: cá Ông dạt vào bờ là điềm lành hay điềm dữ? Dưới góc nhìn văn hóa tâm linh, câu trả lời của người dân vùng biển rất rõ ràng – đó không phải điềm xấu.

Theo ngư dân Dương Ngọc Ẩn, người có hơn 40 năm đi biển ở thị trấn Sông Đốc (Cà Mau), chia sẻ trên trang thông tin điện tử Cà Mau: “Khi Ông lụy bờ, dân biển tụi tôi coi đó là điềm thiêng. Ông chọn nơi này để nằm lại, tức là Ngài sẽ phù hộ cho làng chài được bình yên, được mùa. Vì vậy, nhất định phải thắp hương, làm lễ chu đáo”.

Từ xưa đến nay, người miền biển Việt Nam tin cá Ông – hay cá voi – là thần Nam Hải, vị thần che chở tàu thuyền qua sóng gió. Khi cá Ông trôi dạt vào bờ, nghi lễ “nghinh Ông lụy” sẽ được tổ chức: Ngư dân dựng rạp, đốt nhang, mời thầy cúng làm lễ cầu siêu rồi đưa xác về “lăng Ông” an táng. Ở nhiều vùng như Bình Thuận, Ninh Thuận hay Quảng Ngãi, nghi thức này kéo dài suốt ba ngày ba đêm, được xem như lễ tang cho vị thần của biển.

Rất đông người dân có mặt và thắp hương quanh xác cá dạt vào bờ từ tối qua (Ảnh ST)

Trên khía cạnh khoa học thực tiễn, các chuyên gia Viện Hải dương học Nha Trang cho rằng việc cá voi dạt bờ thường liên quan đến nguyên nhân tự nhiên hoặc biến động môi trường. Cá có thể mất định hướng sonar do tiếng ồn từ tàu thuyền hoặc địa chấn, cũng có thể già yếu, nhiễm bệnh, hay trôi dạt sau khi chết ngoài khơi. Trong những đợt mưa lũ, khi gió và sóng lớn thay đổi dòng chảy, xác cá chết dễ bị cuốn vào bờ như trường hợp tại Đà Nẵng tối qua.

Dù vậy, hai góc nhìn này không đối lập. Tín ngưỡng giúp người dân chuyển hóa nỗi lo lắng thành lòng biết ơn và hy vọng, còn khoa học giúp giải thích hiện tượng tự nhiên. Việc thắp hương quanh xác cá Ông chính là nghi thức giao hòa giữa con người với thiên nhiên – một cách trấn an tinh thần và tri ân biển cả.

Từ “thần Nam Hải” đến lễ hội Nghinh Ông – văn hóa đặc trưng vùng biển Việt

Không chỉ là một hiện tượng tín ngưỡng, cá Ông còn là biểu tượng văn hóa sâu sắc trong đời sống ngư dân Việt. Ở nhiều tỉnh ven biển từ miền Trung đến Nam Bộ, người dân lập lăng Ông để thờ phụng, xem Ngài như vị thần bảo hộ. Những “nghĩa địa cá Ông” ở Quảng Nam cũ, Bình Thuận cũ hay Cà Mau có hàng chục ngôi mộ cá voi – nơi được người dân hương khói quanh năm.

Tại các làng chài lớn như Lý Sơn (Quảng Ngãi cũ), Phan Thiết (Bình Thuận cũ), hay Cần Giờ (TP.HCM), lễ hội Nghinh Ông được tổ chức rầm rộ mỗi năm. Trong đó, lễ rước thuyền ra khơi và lễ tế Nam Hải là phần thiêng liêng nhất. Người dân tin rằng lễ hội này không chỉ cầu mùa, cầu bình an, mà còn gắn kết cộng đồng ngư dân, tạo sức mạnh tinh thần vượt qua sóng gió cuộc đời.

Lăng Cá Ông hay đền Cá Ông ở nhiều địa phương không chỉ là nơi thờ cúng, thực hiện các nghi thức văn hóa tâm linh mà còn trở thành điểm tham quan cho du khách (Ảnh ST)

Theo Tạp chí Heritage Vietnam Airlines, hình tượng cá Ông còn đại diện cho lòng nhân từ, trí tuệ và sức mạnh của biển cả. Trong nhiều câu chuyện dân gian, cá Ông từng cứu người gặp nạn trên biển, dìu tàu thuyền vào bờ trong cơn bão lớn. Vì thế, mỗi khi có “Ông lụy bờ”, dân làng đều xem đó là “ngày trọng đại”, tổ chức tang lễ và khấn nguyện như tiễn một bậc ân nhân.

“Đó là nghĩa cử với biển”, ông Nguyễn Văn Dũng, ngư dân Bình Thuận, chia sẻ với Tiền Phong. “Ông phù hộ cho mình bao năm, giờ Ông mất thì mình phải tiễn cho đàng hoàng. Thắp nhang, cúng lễ là cách nói lời cảm ơn”.

Ngày nay, nhiều địa phương đã công nhận tín ngưỡng thờ cá Ông là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, góp phần bảo tồn bản sắc miền biển và giáo dục thế hệ trẻ về lòng tri ân thiên nhiên.